زولتانایت (Zultanite)، این گوهر خیره‌کننده که با نام دیاسپور (Diaspore) نیز شناخته می‌شود، یکی از کمیاب‌ترین و جذاب‌ترین سنگ‌های قیمتی در جهان است. شهرت اصلی این سنگ به دلیل پدیده تغییر رنگ خارق‌العاده آن است که بسته به منبع نور، رنگ‌های مختلفی را به نمایش می‌گذارد. اگر به دنبال گوهری هستید که هم زیبایی بصری داشته باشد و هم داستانی منحصر به فرد برای گفتن، زولتانایت انتخابی بی‌نظیر است.

زولتانایت چیست؟

زولتانایت در واقع نام تجاری با کیفیت جواهر از کانی دیاسپور است. این سنگ برای اولین بار در کوه‌های آناتولی ترکیه کشف شد و نام “زولتانایت” به افتخار سلاطین عثمانی (Sultans) که قرن‌ها بر این منطقه حکومت می‌کردند، انتخاب شده است. وجه تمایز اصلی زولتانایت، توانایی آن در تغییر رنگ است. این تغییر رنگ بسته به منبع نور از سبز کیوی (kiwi green) در نور روز به صورتی شامپاین (champagne pink) و قهوه‌ای مایل به قرمز (raspberry red) در نور رشته‌ای یا شمع تغییر می‌کند. این پدیده اپتیکی جذاب، زولتانایت را به یکی از محبوب‌ترین سنگ‌های قیمتی برای علاقه‌مندان به جواهرات تبدیل کرده است.

ویژگی‌های منحصر به فرد زولتانایت

• تغییر رنگ (Color Change): مهمترین ویژگی زولتانایت، توانایی آن در تغییر رنگ است. این پدیده به دلیل وجود عناصر کمیاب در ساختار بلوری آن رخ می‌دهد.
• کمیابی (Rarity): زولتانایت بسیار کمیاب است و تنها در یک مکان در جهان، یعنی کوه‌های آناتولی ترکیه، استخراج می‌شود. همین کمیابی به ارزش و جذابیت آن می‌افزاید.
• درخشش (Brilliance): زولتانایت دارای درخششی بالا و جلایی شیشه‌ای است که زیبایی آن را دوچندان می‌کند.
• سختی (Hardness): سختی زولتانایت در مقیاس موس (Mohs scale) بین 6.5 تا 7 است که آن را برای استفاده در جواهرات مقاوم می‌سازد.
• پدیده چاتویانسی (Chatoyancy): در برخی نمونه‌های زولتانایت، پدیده چشم گربه (Cat’s Eye) نیز مشاهده می‌شود که به جذابیت آن می‌افزاید.

ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی زولتانایت

• خانواده کانی: دیاسپور (Diaspore)
• فرمول شیمیایی: AlO(OH) (آلومینیوم اکسی‌هیدروکسید)
• سیستم بلوری: اورتورومبیک (Orthorhombic)
• جلا (Luster): شیشه‌ای تا مرواریدی
• شفافیت: شفاف تا نیمه‌شفاف
• رنگ: بی‌رنگ، زرد، سبز، صورتی، قهوه‌ای، بنفش (با پدیده تغییر رنگ)

مراقبت و نگهداری از زولتانایت

مانند هر سنگ قیمتی دیگری، زولتانایت نیز نیاز به مراقبت و نگهداری مناسب دارد تا درخشش و زیبایی خود را حفظ کند. از تماس آن با مواد شیمیایی خشن، شوینده‌های قوی و ضربه‌های ناگهانی خودداری کنید. برای تمیز کردن آن می‌توانید از آب گرم، صابون ملایم و یک برس نرم استفاده کنید.

 تفاوت زولتانایت و الکساندریت: مقایسه‌ای بین دو گوهر با قابلیت تغییر رنگ

در حالی که زولتانایت به دلیل پدیده تغییر رنگ خود مشهور است، سنگ قیمتی دیگری نیز وجود دارد که این ویژگی را به نمایش می‌گذارد: الکساندریت (Alexandrite). هر دو سنگ به دلیل توانایی خود در تغییر رنگ مورد تحسین قرار می‌گیرند، اما تفاوت‌های کلیدی بین آنها وجود دارد.

زولتانایت، از خانواده معدنی دیاسپور، معمولاً در نور روز رنگ سبز کیوی (kiwi green) دارد که در نور رشته‌ای یا شمع به صورتی شامپاین (champagne pink) و گاهی قهوه‌ای مایل به قرمز (raspberry red) تغییر می‌کند. منبع اصلی و تقریباً انحصاری آن ترکیه است و سختی آن در مقیاس موس بین 6.5 تا 7 قرار دارد. این در حالی است که الکساندریت، که از خانواده معدنی کریزوبریل (Chrysoberyl) است، در نور روز معمولاً سبز آبی (bluish green) به نظر می‌رسد و در نور رشته‌ای یا شمع به بنفش مایل به قرمز (reddish purple) تغییر رنگ می‌دهد. الکساندریت در مکان‌های مختلفی از جمله روسیه، برزیل، سریلانکا و آفریقا یافت می‌شود و با سختی 8.5 در مقیاس موس، به طور قابل توجهی سخت‌تر از زولتانایت است. به طور کلی، الکساندریت از نظر قیمتی نیز معمولاً گران‌تر از زولتانایت است. هرچند هر دو سنگ بسیار کمیاب و ارزشمند هستند، اما تفاوت در طیف رنگی تغییر یافته و میزان سختی آن‌ها، دوام و ظاهر نهایی‌شان را در جواهرات تحت تاثیر قرار می‌دهد.

بازار فروش زولتانایت و گوهرسنگ‌های معروف

با توجه به کمیابی و ویژگی منحصر به فرد تغییر رنگ، زولتانایت جایگاه ویژه‌ای در بازار سنگ‌های قیمتی پیدا کرده است. این سنگ بیشتر به عنوان جواهر لوکس و کلکسیونی شناخته می‌شود و تقاضا برای آن رو به افزایش است. از آنجایی که تنها یک منبع شناخته شده برای استخراج زولتانایت با کیفیت جواهر وجود دارد (معدن ایلیکیدا در کوه‌های آناتولی ترکیه)، کنترل عرضه و تقاضا به شدت بر قیمت آن تأثیر می‌گذارد.

زولتانایت به دلیل ویژگی‌های نوری خاصش، به خصوص در برش‌های فست (faceted cuts) که بیشترین درخشش و تغییر رنگ را به نمایش می‌گذارند، محبوبیت زیادی دارد. این سنگ در اندازه‌های مختلفی یافت می‌شود، اما نمونه‌های بزرگ و با کیفیت بالا از آن بسیار نادر و گران‌بها هستند. در حال حاضر، هیچ “زولتانایت” معروف یا مشهوری که نام خاصی داشته باشد، مانند الماس‌های بزرگ (مثل کوه نور یا هوپ) یا برخی از یاقوت‌های کبود (مثل ستاره هند)، در سطح جهانی شناخته شده نیست. با این حال، هر نمونه با کیفیت بالا و تغییر رنگ واضح، به خودی خود یک گوهر ارزشمند و مورد توجه در میان کلکسیونرها و جواهرسازان محسوب می‌شود. ارزش یک سنگ زولتانایت بیشتر بر اساس اندازه (قیراط)، وضوح، کیفیت برش و شدت و وضوح پدیده تغییر رنگ آن تعیین می‌شود.

نتیجه‌گیری

زولتانایت با بازی رنگ خیره‌کننده و داستان منحصر به فرد خود، گوهری است که قطعاً ارزش توجه دارد. کمیابی آن در کنار توانایی تغییر رنگ و بازار رو به رشدش، این سنگ را به انتخابی خاص و منحصربه‌فرد برای ساخت جواهرات و کلکسیون‌ها تبدیل می‌کند. چه به دنبال یک حلقه نامزدی خاص باشید و چه یک گردنبند چشم‌نواز، زولتانایت می‌تواند زیبایی و جذابیتی بی‌نظیر به ظاهر شما ببخشد.

منابع:

• GIA (Gemological Institute of America). (n.d.). Diaspore (Zultanite). Retrieved from https://www.gia.edu/diaspore
• Mindat.org. (n.d.). Diaspore. Retrieved from https://www.mindat.org/min-1296.html
• Gemstone.org. (n.d.). Zultanite. Retrieved from https://www.gemstone.org/gem-by-gem/zultanite
• GIA (Gemological Institute of America). (n.d.). Alexandrite. Retrieved from https://www.gia.edu/alexandrite
• The International Colored Gemstone Association (ICA). (n.d.). Zultanite. Retrieved from https://www.gemstone.org/gem-by-gem/zultanite